HADİS İLMİYLE İLGİLİ SORU ve CEVAPLAR

 Soru 1: Hadis ilmi nedir ve kaç kısımdır?

Cevap: Hadis ilmi, Resûl-i Ekrem'in [sallallahu aleyhi vesellem] mübarek hadisleriyle alakalı olan yüksek bir ilimdir. "Rivayet yönüyle hadis ilmi" ve "dirayet yönüyle hadis ilmi" olmak üzere iki kısımdır.

Soru 2: Dirayet yönüyle hadis ilmi nedir?

Cevap: Bu ilim, birtakım usul ve kaidelerden ibarettir ki bu ilim sayesinde, hadislerin sened ve metinlerinin sıhhat derecesi, hasen olup olmadığı, senedlerin rivayet edenlerin azlığı veya çokluğu itibariyle mertebeleri ve ne şekilde elde edildiği ve nakledildiği, rivayet edenlerin adalet, güvenilirlik ve güzel hal sahibi olup olmadıkları bilinir.

Soru 3: Rivayet yönüyle hadis ilmi nedir?

Cevap: Bu ilim, rivayetle, nakil ve haber verme ile oluşan bir ilim- dir ki Resûl-i Ekrem'e [sallallahu aleyhi vesellem] izafe edilen söz, fiil ve tak- rirleri (onayları) içine alır. Yani bunların rivayetlerini, nakil, zabt ve lafızlarının araştırılmasını açıklar.

Soru 4: Hadis ilminin konusu ve gayesi nedir?

Cevap: Hadis ilminin konusu, kastedilen manalara delalet yönüy- le Hz. Peygamber'in hadisleridir. Gayesi de İslâmî hükümleri iyice bilmek, Resûlullah'ın ahlâkı ile süslenmek, Resûl-i Zîşan Efendimiz'in emir buyurduğu şeyleri bilip ona göre yaşamak, kötü görüp yasakladığı şeylerden de uzaklaşmaya gayret etmekten ibarettir.

Soru 5: Hadis-i şerif nedir?

Cevap: Resûl-i Ekrem'in [sallallahu aleyhi vesellem] mübarek söz, fiil ve takrirleri, yani görüp de ses çıkarmadığı şeylerdir. Çoğulu "ehâdîs”tir.

Soru 6: Hadis ilmini ilk önce kim ortaya koydu ve düzenledi?

Cevap: Bu ilmi ilk ortaya koyan ve düzenleyen, Ömer b. Abdülaziz'in² (v. 101/720) emir ve onayıyla İbn Şihâb ez-Zührî'dir (v. 124/742).³

Soru 7: Haber ne demektir?

Cevap: Haber, hadis anlamındadır. Bununla beraber "hadis", biz- zat Resûl-i Ekrem'den nakledilenler için; "haber" ise Peygamber Efen- dimiz'den [sallallahu aleyhi vesellem] nakledilenlerle birlikte başkasından da nakledilen şeyler için kullanılır.

Şöyle de denilmektedir: Her hadis haberdir, fakat her haber hadis değildir.

Soru 8: Eser ne demektir?

Cevap: Sözlükte, “bir bina veya benzerinden geride kalan şey”dir. Istilahta, hadis anlamındadır. Sahâbe-i kirâmın sözlerine de "eser" denilmiştir. Çünkü bu söz de Resûl-i Ekrem'in mübarek hadislerinden geri kalan şey demektir.

2 Emevî hanedanının sekizinci halifesi, Mervân b. Abdülmelik'in torunudur. Hicretin 61. yılında Medine'de dünyaya gelmiştir. Annesi Leyla, Hz. Ömer'in torunudur. Nesep yönünden bağı olmakla birlikte adalet anlayışı yönünden Hz. Ömer'e [radıyallahu anh] benzetildiği için kendisine "İkinci Ömer" lakabı verilmiştir.

3 Medine ve Şam'ın meşhur hadis imamlarından olup hicretin 51. yılında Medine'de dünyaya gelmiştir. Kureyş'in büyük kabilelerinden biri olan, Resûl-i Ekrem Efendimiz'in annesi Âmine'nin de mensubu bulunduğu Zühre b. Kilâb b. Mürre'ye nisbetle Zührî olarak şöhret bulmuştur. Dedesine nisbetle de İbn Şihâb denilmiştir (Zehebî, et-Târîh, 5/136-152; a.mlf., Tezkiretü'l-Huffaz, 1/108-113; İbn Hacer, et-Tehzib, 9/450) (B.A.).

Soru 9: Hadis metni nedir?

Cevap: Râvilerin rivayet ettikleri, diğer bir ifade ile rivayet silsilesinin sonundaki hadisin bizzat kendisidir.

Soru 10: Sünnet nedir, sünnet ile hadis arasında fark var mıdır?

Cevap: Hadis âlimlerinin çoğuna göre hadis ile sünnet kelimeleri birbiriyle eş anlamlıdır. Fakat bazan hadis ile Resûl-i Ekrem'in sadece sözlü beyanları kastedilir. Sünnet tabiriyle ise söz, fiil ve takrir şeklindeki Peygamber Efendimiz'e ait açıklamalar anlaşılır. Buna göre sün- net tabiri, hadis tabirinden daha geniş bir anlam ifade eder.

Soru 11: Muhaddis kime denir?

Cevap: Muhaddis, hadislerin metinlerini ve râvilerini bilen kim- sedir. 100.000 hadis-i şerifi senedleriyle ezbere bilen kimseye "hâfi- zü'l-hadis" denir. Bu şekilde senedleriyle beraber 300.000 hadis-i şerifi bilen kimseye de "hüccet" denir. Nebevî sünnetlerin hepsini bilenlere de "hâkim" adı verilir.

Soru 12: Sened ne demektir?

Cevap: Sözlükte, "itimat edilen şey" demektir. Istilahta ise bir ha- disi birbirinden rivayet edegelen kimselerin hepsidir. Hadisi rivayet eden bu zatların rivayetlerine itimat edilebileceği için de kendilerine sened adı verilmiştir.

Soru 13: İsnad ne demektir?

Cevap: Sözlükte, "kesin haber verme" anlamına gelir. Istilahta ise bir hadisin rivayet yolunu haber vermektir. Bununla beraber sened ile isnad aynı anlamda da kullanılır.

Soru 14: Müsned ne demektir?

Cevap: Müsned, Resûl-i Ekrem'e varıncaya kadar bütün râvileri nakledilmiş olan hadistir.

Soru 15: Mütevâtir hadis nedir?

Cevap: Mütevâtir hadis, ilk rivayet edenlerden son rivayet edenlere kadar her tabakada aynı sayıda olan ve yalan üzere ittifak etmeleri mümkün olmayan râvilerin rivayet ettikleri hadistir. Sayıları hadise göre değişir. Bunun en az miktarı beş veya on kişidir. Böyle bir haber ilm-i yakîn (kesin doğru bilgiyi) ifade eder.

Mesela,

مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّاْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ

"Kim benim adıma kasten yalan söylerse ateşten oturacağı yere hazırlansın!"4 !" hadis-i şerifi mütevâtir hadistir.

Soru 16: Meşhur hadis nedir?

Cevap: Râvileri her tabakada ikiden fazla ancak tevâtür derecesin- den az olan hadistir. Böyle bir hadis, insanlar arasında yayılacağı için buna "müstafîz hadis" de denilmiştir.

Bazı hadisler vardır ki ilk râvileri birer kişiden ibaret olduğu halde şöhret bulmuştur.

Mesela,

اِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى

"Ameller (in sıhhati ve kıymeti) ancak niyetlere göredir. Herkes için ancak niyet ettiği şey vardır" hadis-i şerifi gibi ki ilk râvisi Hz. Ömer'dir [radıyallahu anh].

Meşhur olan hadislerin hepsinin de kuvvetli olması gerekmez. Bazı zayıf görülen hadisler vardır ki insanlar arasında şöhret bulmuş- tur. Resûl-i Ekrem'in anne ve babasının tekrar diriltilip kendisine iman ettiklerini bildiren hadis gibi.

4 Buhârî, İlim, 38, Cenâiz, 33; Müslim, Mukaddime, 3; Ebû Davud, İlim, 4. 5 Buhârî, Bed'ü'l-Vahy, 1.

Her mütevâtir hadis-i şerif, aynı zamanda meşhurdur. Fakat her meşhur hadis, mütevâtir değildir.

Soru 17: Sahih hadis nedir?

Cevap: Senedi âdil, duyduklarını güzelce ezberleyebilen ve yazıya geçirebilen râviler vasıtasıyla Resûl-i Ekrem'e veya sahâbe-i kirâm'dan birine veya ondan sonra gelenlerden birine ulaşan hadistir. Yani bu kişiler hadisin metnini birbirinden ve nihayetinde de Resûlullah'tan veya diğerlerinden nakletmişlerdir. Bu hadiste, hadisin sıhhatini bozacak gizli bir illet de bulunmaz.

Soru 18: Hadis ilminde "âdil" den maksat nedir?

Cevap: Âdilden (adalet sahibi) maksat, büyük günahlardan uzak, "hasis" denilen küçük günahlardan kaçınan ve mubah olduğu halde utandıracak şeylerden sakınan kimsedir.

Soru 19: Hasen hadis nedir?

Cevap: Hasen hadis, râvileri bulundukları beldelerde hadis rivayetiyle tanınan ve şöhret bulmuş kimselerden oluşan hadistir. Hicazlı, Mekkeli, Şamlı, Iraklı veya Kûfeli olup bu yerlerde hadis rivayetiyle tanınan kimseler gibi.

Soru 20: Zayıf hadis nedir?

Cevap: Zayıf hadis, hasen derecesine varamamış olan hadistir. Ha- dislerin zayıflık dereceleri sıhhat şartlarından uzaklıklarına göre farklı farklıdır. Zayıf olan bir hadis, rivayet edilirken, “Resûlullah şöyle bu- yurmuştur" denilmemelidir. Bunun yerine, "Resûl-i Ekrem'den şöyle rivayet edilmiş veya nakledilmiştir" gibi kesinlik ifade etmeyecek şekilde kullanılmalıdır.

Zayıf bir hadis ile amel edilebilirse de bunun kesin doğru olduğu- na itikad edilemez. Tamamen kabul etmemek de doğru değildir.

Soru 21: Merfû hadis nedir?

Cevap: Merfû hadis, sahâbe-i kirâm veya diğerleri tarafından Nebîyi Zîşan Efendimiz'e izafe edilen söz, fiil veya takrirlerden ibarettir.

"Resûl-i Ekrem şöyle buyurdu, şöyle yaptı, şu muameleyi gördüğü halde sükût buyurdu" şeklinde nakledilen hadisler böyledir.

Soru 22: Muttasıl hadis nedir?

Cevap: Muttasıl hadis, râvilerinden her birinin kendisinden önce- ki râviden bizzat işiterek naklettiği hadistir. Bu hadis, ister başından sonuna kadar bizzat Resûl-i Ekrem'e kadar, isterse sahâbe-i kirâmdan birine kadar ulaşsın, muttasıldır.

Soru 23: Mürsel hadis nedir?

Cevap: Mürsel hadis, Said b. Müseyyeb gibi tâbiînden bir zatın (sahabeyi atlayarak) bizzat Resûl-i Ekrem'e dayandırarak, "Resûlullah şöyle buyurdu" diye naklettiği hadistir.

Mürsel hadisi, İmâm-1 Âzam Ebû Hanîfe, İmam Mâlik ve İmam Ahmed b. Hanbel gibi âlimler delil olarak kabul etmişlerdir. İmam Şâ- fiî ise mürsel hadisi zayıf görmüş, delil olarak kabul etmemiştir.6

  Ancak, buradan İmam Şâfiî'nin hiçbir mürsel hadisi delil olarak kabul etmediği anlaşılmamalıdır. Çünkü İmam Şâfiî, mürsel hadisi senedi tam ve aynı anlamda başka bir hadis ve âlimlerin kabul ettiği başka bir mürsel hadis destekliyorsa, ayrıca mürsel hadis sahabe sözüne uygun düşüyorsa ve âlimler de onunla fetva vermişlerse bu mürsel hadi- si hüccet olarak kabul eder. Mürsel hadisi rivayet eden kimse, tâbiînden Medineli Said b. Müseyyeb ve Iraklı Hasan-ı Basri gibi meşhur ve birçok sahabi ile görüşen bir tâbiî ise yine kabul eder (M. Ebû Zehre, Usûlül-Fikh, Kahire: Dârü'l-Fikril-Arabî, 1377/1958, s. 111-112) (B.A).

Soru 24: Muan'an hadis nedir?

Cevap: Mu'an'an hadis, râvilerin,

رَوَى فُلَانُ عَنْ فُلَانٍ وَهُوَ عَنْ فُلَانٍ وَهُوَ عَنْ فُلَانٍ

Filan kişi filan kişiden, o da filan kişiden, o da filan kişiden riva- yet etmiştir" şeklinde naklettikleri hadistir. Bu, âlimlerin çoğuna göre mevsul hadis sayılır. Bu şekilde rivayet edenlerin her birinin, diğerini bir kere gördüğünün sabit olması yeterlidir.

Soru 25: Mu'dal hadis nedir?

Cevap: Senedinde, peş peşe en az iki sahâbe-i kirâmın zikredilmediği hadistir. İmam Malik'in (قَالَ رَسُولُ الل) diye rivayet ettiği bir hadis gibi. Böyle bir hadis delil olarak kabul edilmez.

Soru 26: Müdelles hadis nedir?

Cevap: Râvilerinden biri kendisinden işitmiş olduğu şeyhini zikretmeyip onun şeyhinden veya onun üstündekinden işitmiş gibi rivayet ettiği hadistir. Bu şekilde rivayet etmek hoş görülmez.

Soru 27: Müdrec hadis nedir?

Cevap: Müdrec hadis, hadisin baş tarafına, arasına veya sonuna başka bir söz ilave edilerek bu sözün hadisin aslında bulunduğu gibi yanlışı düşündüren hadistir. Eğer bir fayda için yapılmış ve aslına da dokunmamışsa hadise zarar vermez.

Soru 28: Bir hadiste idrâc (ekleme) olduğu nasıl bilinir?

Cevap: Bu idrâc râvinin açıklamasıyla veya başka bir rivayette ayrıntılı olarak zikredilmesiyle veya onun Resûl-i Ekrem tarafından söy- lenilmiş olmasının imkânsızlığıyla bilinebilir. Mesela,

لِلْعَبْدِ الْمَمْلُوكِ الصَّالِحِ أَجْرَانِ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْلَا الْجِهَادُ فِـي سَبِيلِ اللهِ وَالْحَجُ وَبِرُّ أُمّى لَاَحْبَبْتُ أَنْ أَمُوتَ وَأَنَا مَمْلُوكُ

Ebû Hüreyre'den [radıyallahu anh] rivayet edildiğine göre Allah Resû- lü [sallallahu aleyhi vesellem] şöyle buyurdu: "Efendisine hizmette samimi olan bir köle için iki ecir vardır.' Ebû Hüreyre'nin canını kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki Allah yolunda cihad, hac ve anneme iyilik yapma emri olmasaydı, köle olarak ölmek isterdim"  Buhârî, Itk, 16; Müslim, Eymân, 11.

 hadisi böyledir. لِلْعَبْدِ الْمَمْلُوكِ الصَّالِحَ أَجْرَانِ Bu hadiste Resal-i Ekrem in açıklamasi sadece sözünden ibarettir. Geri kalan kısmı ise Ebû Hüreyre'nin [radıyallahu anh] sözüdür. Çünkü Resûlullah'ın köle olarak ölmesini temenni etmesi mümkün değildir. Annesine gelince, o hayatta değil ki ona iyilikte bulunması söz konusu olsun.

Soru 29: Garîb hadis nedir?

Cevap: Garîb hadis, tamamı veya bir kısmı yalnızca bir kişi tarafından rivayet edilen hadistir ki bu hadis muteber değildir, delil olarak kabul edilmez.

Soru 30: Aziz hadis nedir?

Cevap: Râvileri her tabakada ikiden fazla olmayan hadistir. Bu tür hadislerin sayısı çok az olduğu için kendisine bu ad verilmiştir. Bir imamdan yalnızca iki kişinin rivayet ettiği hadisler bu çeşittendir.

Soru 31: Muallel hadis nedir?

Cevap: Görünüşte sıhhat şartlarını taşıdığı halde gizli bir illeti bu- lunan hadistir. O illet ancak hadis münekkitleri tarafından anlaşılabilir. Bir hadisi rivayet eden râvinin kendisinden daha fazla hıfz ve zabta sahip ve sayıca daha fazla olan râvilere muhalefet etmesi gibi. Bunu belirlemek hadis ilmi bakımından en ince ve en zor durumdur. Bunu herkes yapamaz.

Soru 32: Ferd hadis nedir?

Cevap: Tek bir râvinin, güvenilir râvilerden veya belli bir beldede yaşayanlardan rivayet ettiği hadistir. Böyle tek başına rivayette bulu- nan râvi güvenilir ise naklettiği hadis muteberdir. Fakat güvenilir değilse rivayet ettiği hadis zayıf kabul edilir.

Soru 33: Şâz hadis nedir?

Cevap: Sika (güvenilir) bir râvinin, bu hadisi rivayet eden yine sika olan bir topluluğa veya kendisinden daha sika bir râvinin rivaye- tine karşı eksiklik veya fazlalık yapmak suretiyle muhalefette bulunduğu hadistir. Bu durumda bu râvinin, rivayetinde yanılgıya düştüğü kabul edilir.

Soru 34: Mevzu (uydurma) hadis nedir?

Cevap: Resûl-i Ekrem Efendimiz'e gerçeğe aykırı olarak isnat edilen hadistir. Bu aslında yalan söylemektir. Bildiği halde böyle bir şeyi rivayet etmek haramdır. Bunun uydurma olduğu açıklanmalıdır. Bu tür rivayetleri nakleden râvinin diğer rivayetleri de tövbe etse bile asla kabul edilmez.

Soru 35: Bir hadisin mevzû olduğu nasıl bilinir?

Cevap: Bir hadisin mevzû olduğu, ya râvinin ikrarıyla veya rivayet edilen şeye ait bir delille bilinir. Mesela, muhkem olan bir âyet-i celileye, mütevâtir bir hadise veya kuvvetli bir aklî delile muhalif olmasıyla bilinir. Meysere adında bir zat, Kur'an'ın faziletleri hakkında bir kısım hadisler uydurmuştur. Abdurrahman b. Mehdî de Hz. Ali'nin [radıyalla- hu anh] fazileti hakkında yetmiş hadis uydurduğunu itiraf etmiştir.

Bununla beraber hadis-i şeriflerin kendine mahsus, gündüzün ışığı gibi bir parıltısı vardır. Uydurma hadisler ise gecenin karanlığı gibi bir karanlık alameti gösterirler. Temiz gönüller ondan nefret duyarlar. Ancak mevzû denilen her hadisin, esas itibariyle mevzû olması gerekmez. Bu konuda iyice düşünerek hareket edip hüküm vermek gerekir.

Ömer Nasuhi Bilmen Hoca Efendi.

Not: Merak ettiklerinizi yorumlar kısmından bize iletebilirsiniz.